fennougrica32348.txt

МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ МӦС ЛЫСЬТЫСЬЛЫ

МӦС ЛЫСЬТЫСЬЛЫ КОЛӦ ТӦДНЫ АССЬЫС УДЖСӦ

Пятилетка помалігӧн миянын кутасны ӧнія серти сёйны кык мында йӧв. Та йылысь висьталіс партия ХVІ съезд вылын видз-му овмӧсӧн веськӧдлысь народнӧй комиссар — Яковлев ёрт.

Йӧв — зэв бур сёянтор. Миян государствоын рабочӧйяслы да став уджалысь йӧзлы йӧвтӧ колӧ сёйны, мыйта кодлы колӧ.

Йӧв лоас унджык, лоӧ кӧ паськӧдӧма скӧт видзӧм. Сы вӧсна правительство мый вермӧ зільӧ паськӧдны да бурмӧдны скӧт видзӧм.

Ӧні колхозъяс видзӧны 1 миллион да 300 сюрс мӧс. Тайӧ скӧтыслы колӧ бур оланін, бур кӧрым. Тайӧ 1931ʼ воӧ нин миян йӧв ёна содас.

Олӧм петкӧдліс, ӧтувъя гырысь овмӧсъяс сетӧны ыджыдджык доход ӧтка овмӧсъяс дорысь.

Сӧмын ыджыд овмӧсын верман лючки дӧзьӧритны мӧс. Колӧ тӧдны: йӧвлӧн содӧмыс абу мӧскӧс ёнджыка вердӧм сайын, а унджыкысьсӧ сы сайын, мед вӧлі сійӧ жӧ кӧрымнас вердӧма лючкиа, кадӧ сёӧдӧма да.

Колӧ кӧ, мед мӧслӧн йӧлыс содіс кык мында, кӧрымсӧ оз кык мында, а коймӧд пай мындасӧ сӧмын содтӧны. Колӧ кӧ йӧвсӧ куим пӧв содтыны, кӧрымсӧ кык куим пай мында содтӧны.

Йӧв содтӧмысь ӧтар колӧ бурмӧдны йӧвлысь качествосӧ и. Йӧвлӧн качествоыс абу сӧмын мӧссӧ вердӧм да видзӧм сайын. Зэв уна сідз жӧ и лючкиа лысьтӧм сайын да йӧвнас вӧдитчӧм сайын.

Сы вӧсна быд мӧс лысьтысьлы колӧ тӧдны ассьыс уджсӧ да лючки уджавны. Тайӧ нигаас лоӧ висьталӧма, кыдзи колӧ мӧс лысьтыны да кыдзи йӧлӧн вӧдитчыны.

КЫДЗИ БОСЬТНЫ СӦСТӦМ ЙӦВ

Бур сыр, вый да нӧк артмӧны сӧмын сӧстӧм йӧлысь.

Няйт картаын, няйт мӧскӧс кыдзсюрӧ лысьтігӧн йӧв регыд шоммӧ-тшыкӧ. Татшӧм йӧлысь оз артмы бур сорт нӧк-вый, сэтшӧм йӧв сёйӧмысь некутшӧм пӧльза мортлы абу, а сӧмын вред лоӧ.

Вӧраас мӧслӧн йӧв век сӧстӧм. Муртса на петыштас мӧс нёньсьыс, йӧлӧ пыр и веськалас няйт сынӧдысь, мӧс лысьтысь киысь, мӧс бӧжысь и. Ёг чиръясысь, идзасысь да гӧнъясысь йӧв весавны абу сьӧкыд. Омӧль, кор йӧлӧ сюрӧ сэтшӧм няйт торъяс, коді прӧстӧй синмӧн оз тыдав. Видзӧдлам кӧ йӧв войт вылӧ ыдждӧдысь стеклӧ пыр — микроскоп пыр, ми сійӧ войтсьыс аддзам зэв уна вӧрзьысь ловъяс. Прӧстӧй синлы тыдавтӧм татшӧм посньыдик ловъясыс шусьӧны бактерияясӧн. Найӧс ыдждӧдысь стеклӧяса трубаыс шусьӧ микроскопӧн.

Бактерияяс вывті ӧдйӧ рӧдмӧныс. Рӧдмӧны-содӧны найӧ кык пельӧ торъялӧмӧн. Быд бактерия торъялӧ кык пельӧ. Джынсьыс артмӧ бара жӧ бактерия да сійӧ водзӧ сідз жӧ шӧри торъялӧ.

Тадзнад ӧти суткиӧн ӧти бактерияысь артмӧ уна сё сюрс бактерия.

Бактерияяс быдлаын эмӧсь: эмӧсь сынӧдын, ваын, муын. Бактериятӧм ин, корсьны кӧ, оз сюр. Бактерияяс пӧвстын мукӧдыс висьмӧдӧны вуджан висьӧмъясӧн. Мукӧдыс тшыкӧдӧны продуктаяс: йӧлӧ кӧ веськаласны, йӧв рысьмӧ либӧ шоммӧ.

Йӧв — медбур сёянтор бактерияяслы, торъя нин уна йӧвлы вреднӧй бактерияяс куйӧдын да няйт дозмукын.

Ӧтилаысь мӧдлаӧ бактерияяс вуджӧны бусӧн. Тшӧкыда ми асьным нуам найӧс ӧтилаысь мӧдлаӧ асланым паськӧмӧн, киӧн либӧ мисьтӧма мыськӧм дозмукӧн.

Бактерияяслы колӧ шоныд. Кӧдзыд йӧлын найӧ ньӧжйӧ рӧдмӧны. Оз кӧ ков йӧвлӧн шоммӧмыс, йӧвтӧ колӧ пырысь-пыр кӧдзӧдны. Сӧмын тайӧ этша на. Колӧ, мед мӧстӧ лысьтігӧн мый верман этшаджык бактерия веськаліс йӧлӧ.

Сы вӧсна мӧс вӧра колӧ сӧстӧма видзны да мӧс лысьтігӧн ас гӧгӧр мичаа пелькӧдны.

Карта мед вӧлі кос да сӧстӧм. Мӧскӧс быд лун весавны тшӧткаӧн. Гӧнас сибдӧм няйт мыськавны-весавны ваӧн. Мӧс лысьтыны быд пуксигӧн картатӧ выльысь вольсавны. Куйӧд весавны тшӧкыдджыка да пыр жӧ нуны карта дінысь ылӧджык.

Картаысь сынӧд сӧстӧммӧдӧм могысь картаӧс кадысь кадӧ тӧлӧдыштӧны, свежмӧдӧны. Карта тӧлӧдігӧн скӧтӧс вӧтлылӧны. Мед йӧв эз вӧв куйӧд дука, картаӧ вӧчӧны дуксӧ кыскан трубаяс.

Мӧскӧс оз позь сёӧдны лысьтытӧдз войдӧр, торъя нин турунӧн да идзасӧн.

Сёӧдчигас зэв уна бус лыбӧ да йӧлыд ёгӧссяс. Силос да корнеплодъяс йӧвтӧ няйтӧсьтӧны жӧ.

Торъя нин колӧ видзны сӧстӧма вӧрасӧ. Вӧраыс кӧ кузь гӧна, кузь гӧнъяссӧ колӧ сиська биӧн чишкавны. Чишкалӧны со кыдзи: шуйга киӧн кутӧны сись, а веськыднас кусӧдӧны ыпнитӧмысь сотчысь гӧнъяссӧ. Гӧн зэв ӧдйӧ сотчӧ да, сотыштӧмсӧ мӧскыд оз и казявлы. Медбур чишкавны сэки, кор мӧскыд сёйӧ да кор вӧраыс тыра. Вӧра гӧн чишкалӧны ӧтчыд быд куим тӧлысьӧ.

Лысьтытӧдз мӧслысь вӧрасӧ да нёньяссӧ колӧ мыськыны да косӧдны сӧстӧм кузьчышъянӧн (сулӧкӧн). Киясыс мӧс лысьтысьлӧн мед вӧліны сӧстӧмӧсь. Ки мыськыны гырддзаӧдз шоныд ваӧн да майтӧгӧн. Гыжъяс мичаа тшӧтшӧдны, весавны тшӧткаӧн. Лысьтысьны пуксигӧн пасьтавны сӧстӧм халат, юрӧс чышъянавны.

Первой войтъяссӧ лысьтыштӧны муас, оз пӧдӧнчаӧ. Тадзи вӧчӧны, мед нёнь йывсьыс няйт эз веськав йӧв пытшкӧ.

Йӧлӧн вӧдитчан став дозмуксӧ колӧ сӧстӧма видзны. Няйт дозмук вӧдитчытӧдз войдӧр пожйыштны шоныд ваӧн, сэсся бонйӧн ниртӧмӧн мыськыны ваӧн, ваас пуктыштны сода либӧ кунва.

Мыськӧм дозмукъясӧс косьтӧны жаринын, сэсся тӧлӧдны пуктӧны. Лысьтысян дозмукъяс — пӧдӧнча, сысъясян, кружкаяс, бидонъяс — мед вӧлі лудитӧм еджыд кӧртысь. Татшӧм дозмукыд ён да весавнысӧ сійӧс кокньыдджык.

ЛЮЧКИ ЛЫСЬТӦМӦН ЙӦВ СОДӦ

Йӧв вӧчысь железа сетӧ йӧв сӧмын лысьтан мӧсъяслӧн. Шоч мӧс лысьтӧ куканясьӧмсянь мӧд куканясьӧмӧдз. Сэтшӧм мӧсъяссӧ лысьтӧмысь дугӧдӧны кык тӧлысь войдӧр куканясьтӧдзыс. Выльысь куканясьтӧдз мӧслы сетӧны шойччыны, выльысь лысьтіг кежлас эбӧссявны.

Шойччытӧг выльысь лысьтігас мӧслӧн йӧлыс чинӧ.

Выль лысьтан мӧскӧс луннас лысьтӧны нёльысь. Бӧрынджык заводитӧны куимысь лысьтыны. Сувтӧдтӧдзыс лысьтӧны луннас кыкысь, а бӧръя лунъяснас — сӧмын-нин ӧтчыд кык лунӧн.

Мӧсъяс велалӧны, мед найӧс ӧти кадын лысьтӧны. Корсюрӧ лысьтігӧн, мӧсъяс, лысьтігӧн оз сулавны ӧти местаын, баксӧны, йӧвсӧ этшаджык сетӧны и.

Мӧс лысьтыны колӧ стӧч ӧти кутшӧмкӧ кадӧ да лысьтысян костъяссӧ лӧсьӧдны ӧтыдждаӧс.

Мӧс велалӧ лысьтысь дінӧ. Выль лысьтысьлы мукӧддырйи мӧскыс оз сетчы, кутӧ йӧвсӧ. Пырджык ӧти мӧсъясӧс лысьтысь регыдджык казялас мӧслысь дзоньвидза вежсьӧмсӧ, вӧра да нёньяс висьмӧмсӧ да.

Картаын мед вӧлі гӧгӧр лӧнь. Сэки мӧскыд сетчӧджык дай унджык йӧвсӧ сетӧ.

Лёкысь горзӧм, кучкалӧм да тойлалӧм сӧмын повзьӧдлӧ мӧстӧ. Сэки сійӧ этшаджык йӧвсӧ сетӧ. Кутан кӧ сійӧс кыдз сюрӧ лысьтыны да дойдавны, сэки мӧскыд кутӧ йӧвсӧ. А став йӧвсӧ лысьтытӧм вӧсна сылӧн вӧраыс вермӧ висьмыны.

Мӧс лысьтысьлы колӧ видзӧдны, дзоньвидза-ӧ мӧскыс, кутшӧм сылӧн йӧлыс. Уна мӧсъяс лысьтігӧн войдӧр колӧ дзоньвидза мӧсъяссӧ лысьтыны, бӧрас висьысьяссӧ.

КУТШӦМ ВӦРАЫС МӦСЛӦН ДА КӦНІ АРТМӦ ЙӦВ

Мӧс вӧра юксьӧ нёль ӧтыджда торъяс вылӧ. Быд торйын эм аслас нёнь, а вылысладорас быд торйын эм ки улӧ сюран чорыд йӧрыш. Тайӧ медглавнӧй торйыс вӧраын — йӧв нерӧд (железа). Тані и артмӧ йӧлыд. Йӧв нерӧд ачыс артмӧма зэв посньыдик гадьясысь. Гадьяс гӧгӧрыс гартӧмаӧсь зэв уна посньыдик трубочкаясӧн, кыті ветлӧ вир. Вирыс вайӧ гадьясас кӧрымысь босьтӧм пӧтӧса торъяссӧ. Гадьяслӧн стеныс зэв посньыдик клеткаясыс. Лысьтан мӧслӧн тайӧ клеткаясыс зэв ёна уджалӧны. Найӧ польдӧны, потласьӧны ӧтлаасьӧны вирӧн вайӧм сӧкъяскӧд дай артмӧ гадь пытшкӧсъясас йӧв. Мӧда-мӧдыскӧд гадьяс ӧтлааститчӧны зэв вӧсньыдик каналъясӧн. Каналъясӧд йӧв мунӧ паськыдджык каналъясӧ да чукӧрмӧ нёнь весьтас. Нёньса канал помын эм сэтшӧм мускул, коді оз лэдз йӧвсӧ вӧрасьыс петны.

Торъя нин ёна уджалӧ йӧв нерӧд мӧс куканясьӧм бӧрын. Выльысь лысьтан мӧскӧс кӧ кутан вердны пӧтӧса кӧрымӧн да кужӧмӧн лысьтыны, сэки йӧв нерӧдъясын йӧв артмӧм содас.

КЫДЗИ МӦСКӦС ЛЫСЬТЫНЫ

Унджыкыс миян мӧстӧ лысьтӧны кык чуньӧн. Кык чуньӧн лысьтӧмыд мӧслы вред вӧчӧ.

Ёна нюжйӧдлӧмысь мӧс нёнь нюжалӧ да йӧв кутысь мускулыс слабмӧ, лысьтытӧг петӧ. Овлывлӧ, мускулыс дзикӧдз орлӧ.

Орлӧминъяс бурдасны да, тупкӧны нёньысь йӧв петан каналсӧ. Каналыс сэки векняммӧ.

Йӧвлы петнысӧ лоӧ сьӧкыд, вермас сійӧ дзикӧдз дугдыны петныс.

Нёньясыс кӧ потласьӧмаӧсь, кык чуньӧн лысьтігӧн мӧслӧн нёньыс зэв ёна доймӧ. Мӧс оз сетчы кушӧдз вӧрасӧ лысьтыны.

Мӧс лысьтыны колӧ кулакӧн (кабырӧн). Чуньясӧн дорысь тыр кабырӧн верман ёнджыка дай сӧстӧмджыка лысьтыны. Кулакӧн лысьтігӧн мӧслӧн некыт оз доймы, оз доймы, кӧть нёньыс потласьӧма либӧ дойяс сэн эмӧсь.

Кулакӧн лысьтысьны велӧдчыны абу сьӧкыд. Войдӧр сӧмын колӧ велӧдны чуньястӧ легӧдны.

Кабыр топӧдны оз ков друг, а ньӧжйӧникӧн заводитны водз чуньсяньыд да нимтӧмтӧ медбӧрын топӧдны, нёньсӧ чабыртан да колӧ тувкнитны вӧрасӧ увсяньыс, кыдзи тай нёнясигас кукань мамсӧ тувкӧдӧ. Кулакӧн кутӧмӧн лысьтігӧн киыд оз кӧтась йӧвнас, нёньыс оз нюжав дай мускулыс оз слабмы.

Лысьтыны колӧ ӧтпыр кыкнан киӧн. Водзвыв лысьтӧны воддза нёньяссӧ, бӧрас бӧр нёньяссӧ.

МАШИНАӦН ЛЫСЬТЫСЬӦМ

Гырысь совхозъясын да колхозъясын, кӧні мӧссӧ видзӧны сёясӧн, мӧсъяссӧ машинаӧн лысьтӧны.

Машинаӧн лысьтӧны куим либӧ нёль пӧв ӧдйӧджык киӧн дорысь; киӧн верман лысьтыны 8 либӧ 10 мӧс, машинаӧн куим уджалысь вермасны лысьтыны 100 мӧс.

Машинаӧн лысьтігӧн мӧс нёняс сюйӧны резина колпачокъяс (мешӧкъяс). Колпачоксянь мунӧны резина трубкаяс лысьтысян ведраӧ да насос дінӧ. Насос — йӧвсӧ кыскӧ, а мӧс нёньясӧ сюйӧм колпачокъяс топӧдӧны нёньяссӧ сідзи жӧ, кыдзи мӧс лысьтысь кулакнас.

Машинаӧн лысьтыны сетчӧны весиг вийсьысь мӧсъяс.

Машинаӧн лысьтысян став приборсӧ колӧ зэв сӧстӧма видзны. Машинаӧн лысьтӧм бӧрын, йӧв неуна кольыштӧ на вӧраас. Сы вӧсна машинаӧн лысьтӧм бӧрын колӧ киӧн косӧдз лысьтыны.

Бӧръя воясӧ гырысь совхозъясын да колхозъясын заводитӧны мӧс лысьтыны электричество вынӧн.

Заграничаын электричествоӧн мӧс лысьтӧны нарошнӧ сы вылӧ лӧсьӧдӧм инын. Лысьтысигас оз машинасӧ мӧс дінӧ вайны, а мӧссӧ машина дінас нуӧны. Тадзи лӧсьыдджык лысьтысьнытӧ, этшаджык кад мунӧ. Лысьтысян инас сэні эм бергалысь круг. Круг вылас торъя станокъясӧ сувтӧдӧны 60 мӧс. Круг саяс сулалӧны рабочӧйяс.

Войдӧр мӧсъясӧс ваӧн резӧны. Сэсся кругыс вешйӧ да мӧсъяс прӧйдитӧны электрическӧй косьтысянін пыр, электрическӧй тшӧткаяс пыр да бус кысканін пыр. Та бӧрын лысьтысьяс неуна лысьтыштӧны йӧвсӧ видлӧг вылӧ та сюйӧны нёняс электрическӧй машинаяс. Электричество вынӧн лысьтӧм бӧрын мӧстӧ колӧ бара косӧдз киӧн лысьтыны. Лысьтыссьӧм бӧрын мӧс нёнь мавтӧны вазелинӧн да мӧссӧ бӧр нуӧны картаас.

МӦС ВӦРА ЛЫСЬТЫНЫ КОСӦДЗ

Медбӧръя йӧв войтъясыс мӧслӧн абу нёняс, а вӧраас да йӧв ветлан каналъясас. Йӧла мӧсъяслӧн вӧраыс косӧдз лысьтытӧм вӧсна вермас висьмыны (воспаленньӧ лоӧ).

Он кӧ кут вӧратӧ косӧдз лысьтыны, мӧс велалӧ йӧвсӧ кутны да заводитас йӧвсӧ чинтыны.

Сэсся, колӧ шуны, курас йӧлын медуна гос, сы вӧсна вӧратӧ колӧ косӧдз лысьтыны.

Учёнӧйяс тӧдмалісны ёна-ӧ госа йӧв лысьтігӧныс. Вӧлӧмкӧ, медводдзаысь лысьтышталӧм йӧлын госыс сӧмын 2%. Медбӧръяясысь лысьтышталӧм бӧрын 9%.

Медым мӧс вӧраысь лысьтыны став йӧвсӧ, торъя нин медбӧръя, медгоса йӧвсӧ, лысьтігӧн мӧслысь вӧрасӧ ниртӧны, вӧчӧны массаж.

КЫДЗИ ВӦЧНЫ МАССАЖ

Массаж вӧчӧны ӧдйӧ да ёна кинад вӧрасӧ чабралӧмӧн.

Первой быд нёнь дін торйӧн ниртӧны, шамыртӧны кыкнан вӧра четьвертсӧ (вӧралысь нёльӧд пайсӧ) да первой гӧгрӧдлӧмӧн бура чабравны войдӧр веськыдладорсӧ, сэсся шуйгасӧ. Сы бӧрын вӧра пӧвсӧ кыкнан киӧн чабралӧны, сэсся мӧдсӧ. Ниртӧм бӧрын мӧс нёньӧ чукӧрмӧм йӧвсӧ лысьтӧны косӧдз. Лысьтігӧн нёньсӧ небыдика кулакӧн кабыртӧны да тувкнитӧны вывлань, мед сэки йӧв нерӧдыс топалас мӧс рушкуа – кулака костӧ. Куимысь тувкнитӧм бӧрын заводитны лысьтыны.

Мӧссӧ кӧ вӧлі косӧдз лысьтӧма, массаж бӧрын йӧлыс сӧмын кык-ӧ-куимысь чилснитыштас.

Зэв бур массаж вӧчӧмыд мӧсъяслы куканясьӧм бӧрас. А медся ёна сійӧ колӧ том мӧсъяслы. Ниртӧмысь йӧв нерӧдъяс ыдждӧны, заводитӧны ёнджыка уджавны, мӧслӧн йӧв содӧ.

Тшӧкыда выль лысьтысь мӧсъяслӧн вӧраыс пыктывлӧ. Пыктӧм вӧра нирттӧг оз позь лысьтыны. Ниртӧмӧн да унаысь лысьтӧмӧн верман дзик косӧдз лысьтыны вӧраысь йӧвсӧ.

Зэв бур массаж вӧчӧм тшӧтш и сэки, кор мӧс кутӧ йӧвсӧ. Вӧрасӧ чабралӧмӧн да нёньяссӧ тувкйӧдлӧмӧн мӧс невӧляысь сетас став йӧвсӧ.

КЫДЗИ ВИДЗНЫ ЙӦВ

Скӧт картаысь йӧв колӧ нуны лысьтӧм бӧрын пырысьтӧм-пыр жӧ. Дыр кӧ он ну, сійӧ лоӧ куйӧд дука.

Йӧв примитны, веситны да сысъявны уна совхозын да колхозын эмӧсь торъя сӧстӧм жыръяс. Ми висьтавлім нин лысьтӧм бӧрын йӧлӧ вермӧ веськавны уна бус да няйт, да няйтсьыс йӧлын зэв ёна паськалӧны бактерияяс. Сы понда лысьтӧм бӧрын йӧв колӧ пыр жӧ сысъявны металлическӧй либӧ си пож пыр. Сысъялӧмӧн йӧлысь торъялӧны сӧмын гырысь ёгыс.

Няйт весалӧм вылӧ йӧв сысъялӧны кык пӧвста пожъя сысъясян пыр. Тайӧ сысъясянас пож кындзи эм нӧшта ватаысь круг, коді ёг кындзи кутӧ тшӧтш бактерияяссӧ и.

Вата пыр сысъялӧм йӧв дырджык оз шоммы прӧстӧй пож пыр либӧ марля пыр сысъялӧм йӧв дорысь.

Мӧс вӧра йӧлын бактерияяс ёнджыка рӧдмӧны. Сы вӧсна лысьтӧм бӧрын йӧвтӧ колӧ кӧдзӧдны, петкӧдны пырысь-пыр кӧбрӧгӧ либӧ пуктыны йиа ва тыра бакӧ.

Бакын йӧв оз друг кӧдзав, а ньӧжйӧникӧн. Войдӧр кӧдзалас доз гӧгӧрсьыс, а доз пытшкӧссьыс сёрӧнджык. Шоныдінас бактерияясыд век паськаласны.

Совхозъясын да колхозъясын йӧв кӧдзӧдны лӧсьӧдӧмаӧсь нарошнӧ кӧдзӧданінъяс.

Кӧдзыдын йӧв ставыс ӧтпыр кӧдзалӧ. Сэки жӧ и палялӧ йӧлысь карта дукыс. Кӧдзӧдӧм бӧрын йӧв колӧ видзны кӧдзыд вылын, кӧбрӧгын.

МЫЙ ОЗ ШЕД ӦТКА ОЛЫСЬЛЫ ШЕДӦ КОЛХОЗЛЫ

Лючкиа йӧлӧн вӧдитчыны зэв сьӧкыд ӧтка овмӧсӧн олысь крестьянинлы.

Бур йӧв вермас лоны сэтшӧм колхозъясын, кӧні скӧт картаясыс бурӧсь, оборудуйтӧмаӧсь.

Уна колхозъяс, торъя нин кар гӧгӧръясас, йӧвсӧ ыстӧны челядь олан учрежденньӧясӧ да больничаясӧ. Татшӧм колхозъясын бура видзӧдӧны, мед скӧтыс вӧлі дзоньвидза да йӧлыс сӧстӧм. Тані мӧс лысьтӧны да йӧвнас вӧдитчӧны став правилӧяс кузя. Со мый аддзысис Мӧскуа гӧгӧрса кымынкӧ колхозӧс видлалігӧн.

«Перевал» коммунаын мӧс лысьтысьяс ставыс сӧстӧм еджыд водздӧраясаӧсь да чышъянаӧсь. Лысьтытӧдз войдӧр мӧслысь нёньсӧ век мыськалӧны да косӧдӧны сӧстӧм чышкӧдӧн. Лысьтысян да йӧлӧн вӧдитчан став дозмукыс зэв сӧстӧм. Дозмукъяссӧ мыськӧны содаа ваӧн, пӧжӧны да би вылӧ шыбитлӧны.

Лысьтӧм бӧрын йӧвсӧ пырысь-пыр петкӧдӧны картаысь, сысъялӧны да кӧдзӧдӧны, картасьыс куйӧдсӧ дугдывтӧг пыр весалӧны, дежурнӧй морт, коммунаса шлен, куйӧдсӧ пырысь-пыр жӧ, мыйӧн мӧскыс асмогасяс, весалӧ.

Таысь абу омӧля пуктӧма мӧс лысьтан удж «Пахар» коммунаын, да сэні мӧс нёньяссӧ быд вежонын мыськалӧны нюдзвиж майтӧгӧн. Скӧтсӧ лючкиа вердӧмӧн да бура дӧзьӧритӧмӧн тайӧ колхозъясын йӧлыс зэв ёна содӧма, вося удой кайис ӧти мӧслӧн 4 сюрс килограммӧдз.

«Пахар» коммунаын «Ударнича» нима медбур мӧскыс вонас лысьтіс 5 сюрс 450 килограмм йӧв.

Татшӧм мӧсъяслӧн йӧлыс зэв бур. Найӧ вузалӧны йӧвсӧ карӧ да вузалан йӧлас зэв этша сюрӧ бактерияясыд; сэтшӧм бур качествоа йӧв налӧн лоис бура мӧс дінас да йӧв дінас вӧдитчӧмӧн. А няйт картаын олысь мӧслӧн, кор сылысь вӧрасӧ кыдз сюрӧ видзан, йӧлас бактерияясыс уна сё сюрс, а овлӧ и уна миллион.

Ленинград обласьтын скӧт вӧдитысь колхозъясын скӧт видзӧмыс да дӧзьӧритӧмыс ёна бура ӧтка крестьяна дорысь.

Дорвыв коллективизируйтӧм Пришекснинскӧй районын вӧлі видлалӧма 41 ӧтувъя скӧт карта.

Аддзисны — став картаяссӧ лӧсьӧдалӧма колана ног да шоныдӧсь. Картаын эм ӧшиньяс да бур сёӧданъяс. Быд лун мӧсъясӧс весалӧны. Лысьтытӧдз мӧс вӧра мыськӧны да косӧдӧны сӧстӧм чышкӧдӧн. Быд картаын эм мыссян доз ки мыськӧм вылӧ.

Ӧтувъя картаса мӧсъяс ӧтка крестьяна мӧсъяс дорысь ёна уна лысьтӧны. Босьтам сійӧс: «Вернӧй путь» коммуналӧн ӧнія мӧскыс войдӧр вӧлі ӧтка овмӧс крестьяна киынӧсь да шӧркодя вӧлі луннас сетӧны 5 килограммӧн мӧс вылӧ. Вайисны ӧтувъя картаӧ, дас лун бӧрын тайӧ жӧ мӧсъяс кутісны лысьтыны 6 килограммӧн лун.

МЫЙ СЕТӦ МӦС ЛЫСЬТЫСЬЯСЛӦН МӦДА-МӦДЫСКӦД ОРДЙЫСЬӦМ

Бур совхозъяс да колхозъяс, фабрик-заводъяс моз жӧ, мӧда-мӧдыскӧд нуӧдӧны социалистическӧй ордйысьӧм. Ордйысьӧны оз сӧмын колхозъяс да совхозъяс мӧда-мӧдыскӧд, а тшӧтш колхоз да совхоз пытшса бригадаяс и.

Уна совхозын да колхозын ордйысьӧны мӧда-мӧдыскӧд мӧс лысьтысь бригадаяс. Ордйысьӧны, коді бурджыка мӧс вӧра видзӧ, коді ёнджыка йӧвлысь качествосӧ бурмӧдӧ, медсӧстӧма йӧвнас вӧдитчӧ да. Ордйысьӧмӧн мӧс лысьтӧмыд оз сӧмын йӧвсӧ содты, а тшӧтш бурмӧдӧ качествосӧ йӧлыслысь, производительносьтыс уджлӧн вель ёна содӧ.

Со мый сетіс социалистическӧй ордйысьӧм «Осиновӧй роща» совхозын (Ленинград районын).

Войдӧр скӧт дінын уджалысь роботничаяс 8 час уджалан луннас оз вӧлі удитны вӧчны ассьыныс став уджсӧ. Вӧлі лоӧ уна мынтыны лишнӧй кад уджалӧмысь торъя дон (сверхурочнӧй).

Кык картаын уджалысьяс босьтчисны мӧда-мӧдыскӧд ордйысьӧмӧн уджавны. Ордйысисны скӧтсӧ да картасӧ сӧстӧмджыка ставсӧ вӧчӧм вылӧ, бурджыка мӧс лысьтӧм вылӧ.

Мӧс лысьтысьяслы колӧ вӧлі мӧсъяссӧ мыськыны нюдзвиж майтӧга шоныд ваӧн, вежлавны карта вольӧссӧ да киськавны ветлан туйяссӧ картасьыс пилипызьӧн. Мӧс лысьтысьяслы колӧ вӧлі быд лун весавны решеткаяссӧ да ляснияссӧ (сёӧданінъяссӧ). Лысьтыны мӧсъяссӧ колӧ луннас куимысь да куимысь жӧ — кӧрым скӧтыслы сетны. Мӧсъяссӧ тшӧткаӧн весавны налы жӧ вӧлі колӧ. Со мый ордйысьӧмыд петкӧдліс.

Ӧти картасьыс 8 роботнича вӧлі лысьтӧны-старайтчӧны 82 мӧс, тані индӧм став уджыс вылӧ — мӧсъяссӧ старайтны, вердны да лысьтыны-керны — быд лысьтысьысьлӧн кутіс мунны 6 час да 30 минут. Мӧд картасьыс (тайӧ жӧ совхозас) 6 роботнича вӧлі старайтӧны-лысьтӧны 64 мӧс. Быд роботничалӧн ордйысигас та вылӧ кутіс мунны 5 час 48 минут.

Ӧти литр йӧв воддза картаас лысьтӧны минутӧн-джынйӧнӧн, мӧдас кык минутӧн.

Ыджыд пӧльза лои мӧс лысьтысьяс ордйысьӧмысь Раскулицы совхозын (Ленинград районын). Тані слабджык роботничаясыс сідзжӧ кутісны вӧтчыны бурджык уджалысьяс бӧрся.

Мӧс лысьтысьяс костын ордйысьӧм содтӧ йӧв вайӧмсӧ.

«Серп да мӧлӧт» коммунаын, Спасскӧй районын, быд 10 мӧс дінын вӧлі ӧти лысьтысьысь. Мӧс лысьтысьяс заводитчисны ордйысьны, кодлӧн мӧсъясыс унджык йӧв сетасны. Мӧсъясыс, шӧркодя арталӧмӧн, кутісны сетны 13 центнер йӧв. Матігӧгӧрса ӧтка крестьяналӧн мӧсъясыс 6 центнерысь унджык йӧв оз сетны.

Уна колхозын мунӧ ордйысьӧм медбур мӧс лысьтысь вылӧ. Татшӧм ордйысьӧмъяслӧн, либӧ кыдз шуласны, конкурсъяслӧн, татшӧм могъясыс: мед лысьтысьысьыс ачыс вӧлі сӧстӧм, сӧстӧма да ӧдйӧ лысьтысис, лысьтысян ногъясыс да йӧлыслӧн качествоыс бур вӧлі.

Татшӧм конкурсъяс отсалӧны аддзыны примернӧй мӧс лысьтысьясӧс. Мӧс лысьтысьяс зэв ёна колӧны колхозъясӧ да совхозъясӧ. Ӧд машинаӧн лысьтысьӧм ӧні он на быдлаын вермы лӧсьӧдны.

МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ МӦС ЛЫСЬТЫСЬЛЫ

МӦС ЛЫСЬТЫСЬЛЫ КОЛӦ ТӦДНЫ АССЬЫС УДЖСӦ

Пятилетка помалігӧн миянын кутасны ӧнія серти сёйны кык мында йӧв. Та йылысь висьталіс партия ХVІ съезд вылын видз-му овмӧсӧн веськӧдлысь народнӧй комиссар — Яковлев ёрт.

Йӧв — зэв бур сёянтор. Миян государствоын рабочӧйяслы да став уджалысь йӧзлы йӧвтӧ колӧ сёйны, мыйта кодлы колӧ.

Йӧв лоас унджык, лоӧ кӧ паськӧдӧма скӧт видзӧм. Сы вӧсна правительство мый вермӧ зільӧ паськӧдны да бурмӧдны скӧт видзӧм.

Ӧні колхозъяс видзӧны 1 миллион да 300 сюрс мӧс. Тайӧ скӧтыслы колӧ бур оланін, бур кӧрым. Тайӧ 1931ʼ воӧ нин миян йӧв ёна содас.

Олӧм петкӧдліс, ӧтувъя гырысь овмӧсъяс сетӧны ыджыдджык доход ӧтка овмӧсъяс дорысь.

Сӧмын ыджыд овмӧсын верман лючки дӧзьӧритны мӧс. Колӧ тӧдны: йӧвлӧн содӧмыс абу мӧскӧс ёнджыка вердӧм сайын, а унджыкысьсӧ сы сайын, мед вӧлі сійӧ жӧ кӧрымнас вердӧма лючкиа, кадӧ сёӧдӧма да.

Колӧ кӧ, мед мӧслӧн йӧлыс содіс кык мында, кӧрымсӧ оз кык мында, а коймӧд пай мындасӧ сӧмын содтӧны. Колӧ кӧ йӧвсӧ куим пӧв содтыны, кӧрымсӧ кык куим пай мында содтӧны.

Йӧв содтӧмысь ӧтар колӧ бурмӧдны йӧвлысь качествосӧ и. Йӧвлӧн качествоыс абу сӧмын мӧссӧ вердӧм да видзӧм сайын. Зэв уна сідз жӧ и лючкиа лысьтӧм сайын да йӧвнас вӧдитчӧм сайын.

Сы вӧсна быд мӧс лысьтысьлы колӧ тӧдны ассьыс уджсӧ да лючки уджавны. Тайӧ нигаас лоӧ висьталӧма, кыдзи колӧ мӧс лысьтыны да кыдзи йӧлӧн вӧдитчыны.

КЫДЗИ БОСЬТНЫ СӦСТӦМ ЙӦВ

Бур сыр, вый да нӧк артмӧны сӧмын сӧстӧм йӧлысь.

Няйт картаын, няйт мӧскӧс кыдзсюрӧ лысьтігӧн йӧв регыд шоммӧ-тшыкӧ. Татшӧм йӧлысь оз артмы бур сорт нӧк-вый, сэтшӧм йӧв сёйӧмысь некутшӧм пӧльза мортлы абу, а сӧмын вред лоӧ.

Вӧраас мӧслӧн йӧв век сӧстӧм. Муртса на петыштас мӧс нёньсьыс, йӧлӧ пыр и веськалас няйт сынӧдысь, мӧс лысьтысь киысь, мӧс бӧжысь и. Ёг чиръясысь, идзасысь да гӧнъясысь йӧв весавны абу сьӧкыд. Омӧль, кор йӧлӧ сюрӧ сэтшӧм няйт торъяс, коді прӧстӧй синмӧн оз тыдав. Видзӧдлам кӧ йӧв войт вылӧ ыдждӧдысь стеклӧ пыр — микроскоп пыр, ми сійӧ войтсьыс аддзам зэв уна вӧрзьысь ловъяс. Прӧстӧй синлы тыдавтӧм татшӧм посньыдик ловъясыс шусьӧны бактерияясӧн. Найӧс ыдждӧдысь стеклӧяса трубаыс шусьӧ микроскопӧн.

Бактерияяс вывті ӧдйӧ рӧдмӧныс. Рӧдмӧны-содӧны найӧ кык пельӧ торъялӧмӧн. Быд бактерия торъялӧ кык пельӧ. Джынсьыс артмӧ бара жӧ бактерия да сійӧ водзӧ сідз жӧ шӧри торъялӧ.

Тадзнад ӧти суткиӧн ӧти бактерияысь артмӧ уна сё сюрс бактерия.

Бактерияяс быдлаын эмӧсь: эмӧсь сынӧдын, ваын, муын. Бактериятӧм ин, корсьны кӧ, оз сюр. Бактерияяс пӧвстын мукӧдыс висьмӧдӧны вуджан висьӧмъясӧн. Мукӧдыс тшыкӧдӧны продуктаяс: йӧлӧ кӧ веськаласны, йӧв рысьмӧ либӧ шоммӧ.

Йӧв — медбур сёянтор бактерияяслы, торъя нин уна йӧвлы вреднӧй бактерияяс куйӧдын да няйт дозмукын.

Ӧтилаысь мӧдлаӧ бактерияяс вуджӧны бусӧн. Тшӧкыда ми асьным нуам найӧс ӧтилаысь мӧдлаӧ асланым паськӧмӧн, киӧн либӧ мисьтӧма мыськӧм дозмукӧн.

Бактерияяслы колӧ шоныд. Кӧдзыд йӧлын найӧ ньӧжйӧ рӧдмӧны. Оз кӧ ков йӧвлӧн шоммӧмыс, йӧвтӧ колӧ пырысь-пыр кӧдзӧдны. Сӧмын тайӧ этша на. Колӧ, мед мӧстӧ лысьтігӧн мый верман этшаджык бактерия веськаліс йӧлӧ.

Сы вӧсна мӧс вӧра колӧ сӧстӧма видзны да мӧс лысьтігӧн ас гӧгӧр мичаа пелькӧдны.

Карта мед вӧлі кос да сӧстӧм. Мӧскӧс быд лун весавны тшӧткаӧн. Гӧнас сибдӧм няйт мыськавны-весавны ваӧн. Мӧс лысьтыны быд пуксигӧн картатӧ выльысь вольсавны. Куйӧд весавны тшӧкыдджыка да пыр жӧ нуны карта дінысь ылӧджык.

Картаысь сынӧд сӧстӧммӧдӧм могысь картаӧс кадысь кадӧ тӧлӧдыштӧны, свежмӧдӧны. Карта тӧлӧдігӧн скӧтӧс вӧтлылӧны. Мед йӧв эз вӧв куйӧд дука, картаӧ вӧчӧны дуксӧ кыскан трубаяс.

Мӧскӧс оз позь сёӧдны лысьтытӧдз войдӧр, торъя нин турунӧн да идзасӧн.

Сёӧдчигас зэв уна бус лыбӧ да йӧлыд ёгӧссяс. Силос да корнеплодъяс йӧвтӧ няйтӧсьтӧны жӧ.

Торъя нин колӧ видзны сӧстӧма вӧрасӧ. Вӧраыс кӧ кузь гӧна, кузь гӧнъяссӧ колӧ сиська биӧн чишкавны. Чишкалӧны со кыдзи: шуйга киӧн кутӧны сись, а веськыднас кусӧдӧны ыпнитӧмысь сотчысь гӧнъяссӧ. Гӧн зэв ӧдйӧ сотчӧ да, сотыштӧмсӧ мӧскыд оз и казявлы. Медбур чишкавны сэки, кор мӧскыд сёйӧ да кор вӧраыс тыра. Вӧра гӧн чишкалӧны ӧтчыд быд куим тӧлысьӧ.

Лысьтытӧдз мӧслысь вӧрасӧ да нёньяссӧ колӧ мыськыны да косӧдны сӧстӧм кузьчышъянӧн (сулӧкӧн). Киясыс мӧс лысьтысьлӧн мед вӧліны сӧстӧмӧсь. Ки мыськыны гырддзаӧдз шоныд ваӧн да майтӧгӧн. Гыжъяс мичаа тшӧтшӧдны, весавны тшӧткаӧн. Лысьтысьны пуксигӧн пасьтавны сӧстӧм халат, юрӧс чышъянавны.

Первой войтъяссӧ лысьтыштӧны муас, оз пӧдӧнчаӧ. Тадзи вӧчӧны, мед нёнь йывсьыс няйт эз веськав йӧв пытшкӧ.

Йӧлӧн вӧдитчан став дозмуксӧ колӧ сӧстӧма видзны. Няйт дозмук вӧдитчытӧдз войдӧр пожйыштны шоныд ваӧн, сэсся бонйӧн ниртӧмӧн мыськыны ваӧн, ваас пуктыштны сода либӧ кунва.

Мыськӧм дозмукъясӧс косьтӧны жаринын, сэсся тӧлӧдны пуктӧны. Лысьтысян дозмукъяс — пӧдӧнча, сысъясян, кружкаяс, бидонъяс — мед вӧлі лудитӧм еджыд кӧртысь. Татшӧм дозмукыд ён да весавнысӧ сійӧс кокньыдджык.

ЛЮЧКИ ЛЫСЬТӦМӦН ЙӦВ СОДӦ

Йӧв вӧчысь железа сетӧ йӧв сӧмын лысьтан мӧсъяслӧн. Шоч мӧс лысьтӧ куканясьӧмсянь мӧд куканясьӧмӧдз. Сэтшӧм мӧсъяссӧ лысьтӧмысь дугӧдӧны кык тӧлысь войдӧр куканясьтӧдзыс. Выльысь куканясьтӧдз мӧслы сетӧны шойччыны, выльысь лысьтіг кежлас эбӧссявны.

Шойччытӧг выльысь лысьтігас мӧслӧн йӧлыс чинӧ.

Выль лысьтан мӧскӧс луннас лысьтӧны нёльысь. Бӧрынджык заводитӧны куимысь лысьтыны. Сувтӧдтӧдзыс лысьтӧны луннас кыкысь, а бӧръя лунъяснас — сӧмын-нин ӧтчыд кык лунӧн.

Мӧсъяс велалӧны, мед найӧс ӧти кадын лысьтӧны. Корсюрӧ лысьтігӧн, мӧсъяс, лысьтігӧн оз сулавны ӧти местаын, баксӧны, йӧвсӧ этшаджык сетӧны и.

Мӧс лысьтыны колӧ стӧч ӧти кутшӧмкӧ кадӧ да лысьтысян костъяссӧ лӧсьӧдны ӧтыдждаӧс.

Мӧс велалӧ лысьтысь дінӧ. Выль лысьтысьлы мукӧддырйи мӧскыс оз сетчы, кутӧ йӧвсӧ. Пырджык ӧти мӧсъясӧс лысьтысь регыдджык казялас мӧслысь дзоньвидза вежсьӧмсӧ, вӧра да нёньяс висьмӧмсӧ да.

Картаын мед вӧлі гӧгӧр лӧнь. Сэки мӧскыд сетчӧджык дай унджык йӧвсӧ сетӧ.

Лёкысь горзӧм, кучкалӧм да тойлалӧм сӧмын повзьӧдлӧ мӧстӧ. Сэки сійӧ этшаджык йӧвсӧ сетӧ. Кутан кӧ сійӧс кыдз сюрӧ лысьтыны да дойдавны, сэки мӧскыд кутӧ йӧвсӧ. А став йӧвсӧ лысьтытӧм вӧсна сылӧн вӧраыс вермӧ висьмыны.

Мӧс лысьтысьлы колӧ видзӧдны, дзоньвидза-ӧ мӧскыс, кутшӧм сылӧн йӧлыс. Уна мӧсъяс лысьтігӧн войдӧр колӧ дзоньвидза мӧсъяссӧ лысьтыны, бӧрас висьысьяссӧ.

КУТШӦМ ВӦРАЫС МӦСЛӦН ДА КӦНІ АРТМӦ ЙӦВ

Мӧс вӧра юксьӧ нёль ӧтыджда торъяс вылӧ. Быд торйын эм аслас нёнь, а вылысладорас быд торйын эм ки улӧ сюран чорыд йӧрыш. Тайӧ медглавнӧй торйыс вӧраын — йӧв нерӧд (железа). Тані и артмӧ йӧлыд. Йӧв нерӧд ачыс артмӧма зэв посньыдик гадьясысь. Гадьяс гӧгӧрыс гартӧмаӧсь зэв уна посньыдик трубочкаясӧн, кыті ветлӧ вир. Вирыс вайӧ гадьясас кӧрымысь босьтӧм пӧтӧса торъяссӧ. Гадьяслӧн стеныс зэв посньыдик клеткаясыс. Лысьтан мӧслӧн тайӧ клеткаясыс зэв ёна уджалӧны. Найӧ польдӧны, потласьӧны ӧтлаасьӧны вирӧн вайӧм сӧкъяскӧд дай артмӧ гадь пытшкӧсъясас йӧв. Мӧда-мӧдыскӧд гадьяс ӧтлааститчӧны зэв вӧсньыдик каналъясӧн. Каналъясӧд йӧв мунӧ паськыдджык каналъясӧ да чукӧрмӧ нёнь весьтас. Нёньса канал помын эм сэтшӧм мускул, коді оз лэдз йӧвсӧ вӧрасьыс петны.

Торъя нин ёна уджалӧ йӧв нерӧд мӧс куканясьӧм бӧрын. Выльысь лысьтан мӧскӧс кӧ кутан вердны пӧтӧса кӧрымӧн да кужӧмӧн лысьтыны, сэки йӧв нерӧдъясын йӧв артмӧм содас.

КЫДЗИ МӦСКӦС ЛЫСЬТЫНЫ

Унджыкыс миян мӧстӧ лысьтӧны кык чуньӧн. Кык чуньӧн лысьтӧмыд мӧслы вред вӧчӧ.

Ёна нюжйӧдлӧмысь мӧс нёнь нюжалӧ да йӧв кутысь мускулыс слабмӧ, лысьтытӧг петӧ. Овлывлӧ, мускулыс дзикӧдз орлӧ.

Орлӧминъяс бурдасны да, тупкӧны нёньысь йӧв петан каналсӧ. Каналыс сэки векняммӧ.

Йӧвлы петнысӧ лоӧ сьӧкыд, вермас сійӧ дзикӧдз дугдыны петныс.

Нёньясыс кӧ потласьӧмаӧсь, кык чуньӧн лысьтігӧн мӧслӧн нёньыс зэв ёна доймӧ. Мӧс оз сетчы кушӧдз вӧрасӧ лысьтыны.

Мӧс лысьтыны колӧ кулакӧн (кабырӧн). Чуньясӧн дорысь тыр кабырӧн верман ёнджыка дай сӧстӧмджыка лысьтыны. Кулакӧн лысьтігӧн мӧслӧн некыт оз доймы, оз доймы, кӧть нёньыс потласьӧма либӧ дойяс сэн эмӧсь.

Кулакӧн лысьтысьны велӧдчыны абу сьӧкыд. Войдӧр сӧмын колӧ велӧдны чуньястӧ легӧдны.

Кабыр топӧдны оз ков друг, а ньӧжйӧникӧн заводитны водз чуньсяньыд да нимтӧмтӧ медбӧрын топӧдны, нёньсӧ чабыртан да колӧ тувкнитны вӧрасӧ увсяньыс, кыдзи тай нёнясигас кукань мамсӧ тувкӧдӧ. Кулакӧн кутӧмӧн лысьтігӧн киыд оз кӧтась йӧвнас, нёньыс оз нюжав дай мускулыс оз слабмы.

Лысьтыны колӧ ӧтпыр кыкнан киӧн. Водзвыв лысьтӧны воддза нёньяссӧ, бӧрас бӧр нёньяссӧ.

МАШИНАӦН ЛЫСЬТЫСЬӦМ

Гырысь совхозъясын да колхозъясын, кӧні мӧссӧ видзӧны сёясӧн, мӧсъяссӧ машинаӧн лысьтӧны.

Машинаӧн лысьтӧны куим либӧ нёль пӧв ӧдйӧджык киӧн дорысь; киӧн верман лысьтыны 8 либӧ 10 мӧс, машинаӧн куим уджалысь вермасны лысьтыны 100 мӧс.

Машинаӧн лысьтігӧн мӧс нёняс сюйӧны резина колпачокъяс (мешӧкъяс). Колпачоксянь мунӧны резина трубкаяс лысьтысян ведраӧ да насос дінӧ. Насос — йӧвсӧ кыскӧ, а мӧс нёньясӧ сюйӧм колпачокъяс топӧдӧны нёньяссӧ сідзи жӧ, кыдзи мӧс лысьтысь кулакнас.

Машинаӧн лысьтыны сетчӧны весиг вийсьысь мӧсъяс.

Машинаӧн лысьтысян став приборсӧ колӧ зэв сӧстӧма видзны. Машинаӧн лысьтӧм бӧрын, йӧв неуна кольыштӧ на вӧраас. Сы вӧсна машинаӧн лысьтӧм бӧрын колӧ киӧн косӧдз лысьтыны.

Бӧръя воясӧ гырысь совхозъясын да колхозъясын заводитӧны мӧс лысьтыны электричество вынӧн.

Заграничаын электричествоӧн мӧс лысьтӧны нарошнӧ сы вылӧ лӧсьӧдӧм инын. Лысьтысигас оз машинасӧ мӧс дінӧ вайны, а мӧссӧ машина дінас нуӧны. Тадзи лӧсьыдджык лысьтысьнытӧ, этшаджык кад мунӧ. Лысьтысян инас сэні эм бергалысь круг. Круг вылас торъя станокъясӧ сувтӧдӧны 60 мӧс. Круг саяс сулалӧны рабочӧйяс.

Войдӧр мӧсъясӧс ваӧн резӧны. Сэсся кругыс вешйӧ да мӧсъяс прӧйдитӧны электрическӧй косьтысянін пыр, электрическӧй тшӧткаяс пыр да бус кысканін пыр. Та бӧрын лысьтысьяс неуна лысьтыштӧны йӧвсӧ видлӧг вылӧ та сюйӧны нёняс электрическӧй машинаяс. Электричество вынӧн лысьтӧм бӧрын мӧстӧ колӧ бара косӧдз киӧн лысьтыны. Лысьтыссьӧм бӧрын мӧс нёнь мавтӧны вазелинӧн да мӧссӧ бӧр нуӧны картаас.

МӦС ВӦРА ЛЫСЬТЫНЫ КОСӦДЗ

Медбӧръя йӧв войтъясыс мӧслӧн абу нёняс, а вӧраас да йӧв ветлан каналъясас. Йӧла мӧсъяслӧн вӧраыс косӧдз лысьтытӧм вӧсна вермас висьмыны (воспаленньӧ лоӧ).

Он кӧ кут вӧратӧ косӧдз лысьтыны, мӧс велалӧ йӧвсӧ кутны да заводитас йӧвсӧ чинтыны.

Сэсся, колӧ шуны, курас йӧлын медуна гос, сы вӧсна вӧратӧ колӧ косӧдз лысьтыны.

Учёнӧйяс тӧдмалісны ёна-ӧ госа йӧв лысьтігӧныс. Вӧлӧмкӧ, медводдзаысь лысьтышталӧм йӧлын госыс сӧмын 2%. Медбӧръяясысь лысьтышталӧм бӧрын 9%.

Медым мӧс вӧраысь лысьтыны став йӧвсӧ, торъя нин медбӧръя, медгоса йӧвсӧ, лысьтігӧн мӧслысь вӧрасӧ ниртӧны, вӧчӧны массаж.

КЫДЗИ ВӦЧНЫ МАССАЖ

Массаж вӧчӧны ӧдйӧ да ёна кинад вӧрасӧ чабралӧмӧн.

Первой быд нёнь дін торйӧн ниртӧны, шамыртӧны кыкнан вӧра четьвертсӧ (вӧралысь нёльӧд пайсӧ) да первой гӧгрӧдлӧмӧн бура чабравны войдӧр веськыдладорсӧ, сэсся шуйгасӧ. Сы бӧрын вӧра пӧвсӧ кыкнан киӧн чабралӧны, сэсся мӧдсӧ. Ниртӧм бӧрын мӧс нёньӧ чукӧрмӧм йӧвсӧ лысьтӧны косӧдз. Лысьтігӧн нёньсӧ небыдика кулакӧн кабыртӧны да тувкнитӧны вывлань, мед сэки йӧв нерӧдыс топалас мӧс рушкуа – кулака костӧ. Куимысь тувкнитӧм бӧрын заводитны лысьтыны.

Мӧссӧ кӧ вӧлі косӧдз лысьтӧма, массаж бӧрын йӧлыс сӧмын кык-ӧ-куимысь чилснитыштас.

Зэв бур массаж вӧчӧмыд мӧсъяслы куканясьӧм бӧрас. А медся ёна сійӧ колӧ том мӧсъяслы. Ниртӧмысь йӧв нерӧдъяс ыдждӧны, заводитӧны ёнджыка уджавны, мӧслӧн йӧв содӧ.

Тшӧкыда выль лысьтысь мӧсъяслӧн вӧраыс пыктывлӧ. Пыктӧм вӧра нирттӧг оз позь лысьтыны. Ниртӧмӧн да унаысь лысьтӧмӧн верман дзик косӧдз лысьтыны вӧраысь йӧвсӧ.

Зэв бур массаж вӧчӧм тшӧтш и сэки, кор мӧс кутӧ йӧвсӧ. Вӧрасӧ чабралӧмӧн да нёньяссӧ тувкйӧдлӧмӧн мӧс невӧляысь сетас став йӧвсӧ.

КЫДЗИ ВИДЗНЫ ЙӦВ

Скӧт картаысь йӧв колӧ нуны лысьтӧм бӧрын пырысьтӧм-пыр жӧ. Дыр кӧ он ну, сійӧ лоӧ куйӧд дука.

Йӧв примитны, веситны да сысъявны уна совхозын да колхозын эмӧсь торъя сӧстӧм жыръяс. Ми висьтавлім нин лысьтӧм бӧрын йӧлӧ вермӧ веськавны уна бус да няйт, да няйтсьыс йӧлын зэв ёна паськалӧны бактерияяс. Сы понда лысьтӧм бӧрын йӧв колӧ пыр жӧ сысъявны металлическӧй либӧ си пож пыр. Сысъялӧмӧн йӧлысь торъялӧны сӧмын гырысь ёгыс.

Няйт весалӧм вылӧ йӧв сысъялӧны кык пӧвста пожъя сысъясян пыр. Тайӧ сысъясянас пож кындзи эм нӧшта ватаысь круг, коді ёг кындзи кутӧ тшӧтш бактерияяссӧ и.

Вата пыр сысъялӧм йӧв дырджык оз шоммы прӧстӧй пож пыр либӧ марля пыр сысъялӧм йӧв дорысь.

Мӧс вӧра йӧлын бактерияяс ёнджыка рӧдмӧны. Сы вӧсна лысьтӧм бӧрын йӧвтӧ колӧ кӧдзӧдны, петкӧдны пырысь-пыр кӧбрӧгӧ либӧ пуктыны йиа ва тыра бакӧ.

Бакын йӧв оз друг кӧдзав, а ньӧжйӧникӧн. Войдӧр кӧдзалас доз гӧгӧрсьыс, а доз пытшкӧссьыс сёрӧнджык. Шоныдінас бактерияясыд век паськаласны.

Совхозъясын да колхозъясын йӧв кӧдзӧдны лӧсьӧдӧмаӧсь нарошнӧ кӧдзӧданінъяс.

Кӧдзыдын йӧв ставыс ӧтпыр кӧдзалӧ. Сэки жӧ и палялӧ йӧлысь карта дукыс. Кӧдзӧдӧм бӧрын йӧв колӧ видзны кӧдзыд вылын, кӧбрӧгын.

МЫЙ ОЗ ШЕД ӦТКА ОЛЫСЬЛЫ ШЕДӦ КОЛХОЗЛЫ

Лючкиа йӧлӧн вӧдитчыны зэв сьӧкыд ӧтка овмӧсӧн олысь крестьянинлы.

Бур йӧв вермас лоны сэтшӧм колхозъясын, кӧні скӧт картаясыс бурӧсь, оборудуйтӧмаӧсь.

Уна колхозъяс, торъя нин кар гӧгӧръясас, йӧвсӧ ыстӧны челядь олан учрежденньӧясӧ да больничаясӧ. Татшӧм колхозъясын бура видзӧдӧны, мед скӧтыс вӧлі дзоньвидза да йӧлыс сӧстӧм. Тані мӧс лысьтӧны да йӧвнас вӧдитчӧны став правилӧяс кузя. Со мый аддзысис Мӧскуа гӧгӧрса кымынкӧ колхозӧс видлалігӧн.

«Перевал» коммунаын мӧс лысьтысьяс ставыс сӧстӧм еджыд водздӧраясаӧсь да чышъянаӧсь. Лысьтытӧдз войдӧр мӧслысь нёньсӧ век мыськалӧны да косӧдӧны сӧстӧм чышкӧдӧн. Лысьтысян да йӧлӧн вӧдитчан став дозмукыс зэв сӧстӧм. Дозмукъяссӧ мыськӧны содаа ваӧн, пӧжӧны да би вылӧ шыбитлӧны.

Лысьтӧм бӧрын йӧвсӧ пырысь-пыр петкӧдӧны картаысь, сысъялӧны да кӧдзӧдӧны, картасьыс куйӧдсӧ дугдывтӧг пыр весалӧны, дежурнӧй морт, коммунаса шлен, куйӧдсӧ пырысь-пыр жӧ, мыйӧн мӧскыс асмогасяс, весалӧ.

Таысь абу омӧля пуктӧма мӧс лысьтан удж «Пахар» коммунаын, да сэні мӧс нёньяссӧ быд вежонын мыськалӧны нюдзвиж майтӧгӧн. Скӧтсӧ лючкиа вердӧмӧн да бура дӧзьӧритӧмӧн тайӧ колхозъясын йӧлыс зэв ёна содӧма, вося удой кайис ӧти мӧслӧн 4 сюрс килограммӧдз.

«Пахар» коммунаын «Ударнича» нима медбур мӧскыс вонас лысьтіс 5 сюрс 450 килограмм йӧв.

Татшӧм мӧсъяслӧн йӧлыс зэв бур. Найӧ вузалӧны йӧвсӧ карӧ да вузалан йӧлас зэв этша сюрӧ бактерияясыд; сэтшӧм бур качествоа йӧв налӧн лоис бура мӧс дінас да йӧв дінас вӧдитчӧмӧн. А няйт картаын олысь мӧслӧн, кор сылысь вӧрасӧ кыдз сюрӧ видзан, йӧлас бактерияясыс уна сё сюрс, а овлӧ и уна миллион.

Ленинград обласьтын скӧт вӧдитысь колхозъясын скӧт видзӧмыс да дӧзьӧритӧмыс ёна бура ӧтка крестьяна дорысь.

Дорвыв коллективизируйтӧм Пришекснинскӧй районын вӧлі видлалӧма 41 ӧтувъя скӧт карта.

Аддзисны — став картаяссӧ лӧсьӧдалӧма колана ног да шоныдӧсь. Картаын эм ӧшиньяс да бур сёӧданъяс. Быд лун мӧсъясӧс весалӧны. Лысьтытӧдз мӧс вӧра мыськӧны да косӧдӧны сӧстӧм чышкӧдӧн. Быд картаын эм мыссян доз ки мыськӧм вылӧ.

Ӧтувъя картаса мӧсъяс ӧтка крестьяна мӧсъяс дорысь ёна уна лысьтӧны. Босьтам сійӧс: «Вернӧй путь» коммуналӧн ӧнія мӧскыс войдӧр вӧлі ӧтка овмӧс крестьяна киынӧсь да шӧркодя вӧлі луннас сетӧны 5 килограммӧн мӧс вылӧ. Вайисны ӧтувъя картаӧ, дас лун бӧрын тайӧ жӧ мӧсъяс кутісны лысьтыны 6 килограммӧн лун.

МЫЙ СЕТӦ МӦС ЛЫСЬТЫСЬЯСЛӦН МӦДА-МӦДЫСКӦД ОРДЙЫСЬӦМ

Бур совхозъяс да колхозъяс, фабрик-заводъяс моз жӧ, мӧда-мӧдыскӧд нуӧдӧны социалистическӧй ордйысьӧм. Ордйысьӧны оз сӧмын колхозъяс да совхозъяс мӧда-мӧдыскӧд, а тшӧтш колхоз да совхоз пытшса бригадаяс и.

Уна совхозын да колхозын ордйысьӧны мӧда-мӧдыскӧд мӧс лысьтысь бригадаяс. Ордйысьӧны, коді бурджыка мӧс вӧра видзӧ, коді ёнджыка йӧвлысь качествосӧ бурмӧдӧ, медсӧстӧма йӧвнас вӧдитчӧ да. Ордйысьӧмӧн мӧс лысьтӧмыд оз сӧмын йӧвсӧ содты, а тшӧтш бурмӧдӧ качествосӧ йӧлыслысь, производительносьтыс уджлӧн вель ёна содӧ.

Со мый сетіс социалистическӧй ордйысьӧм «Осиновӧй роща» совхозын (Ленинград районын).

Войдӧр скӧт дінын уджалысь роботничаяс 8 час уджалан луннас оз вӧлі удитны вӧчны ассьыныс став уджсӧ. Вӧлі лоӧ уна мынтыны лишнӧй кад уджалӧмысь торъя дон (сверхурочнӧй).

Кык картаын уджалысьяс босьтчисны мӧда-мӧдыскӧд ордйысьӧмӧн уджавны. Ордйысисны скӧтсӧ да картасӧ сӧстӧмджыка ставсӧ вӧчӧм вылӧ, бурджыка мӧс лысьтӧм вылӧ.

Мӧс лысьтысьяслы колӧ вӧлі мӧсъяссӧ мыськыны нюдзвиж майтӧга шоныд ваӧн, вежлавны карта вольӧссӧ да киськавны ветлан туйяссӧ картасьыс пилипызьӧн. Мӧс лысьтысьяслы колӧ вӧлі быд лун весавны решеткаяссӧ да ляснияссӧ (сёӧданінъяссӧ). Лысьтыны мӧсъяссӧ колӧ луннас куимысь да куимысь жӧ — кӧрым скӧтыслы сетны. Мӧсъяссӧ тшӧткаӧн весавны налы жӧ вӧлі колӧ. Со мый ордйысьӧмыд петкӧдліс.

Ӧти картасьыс 8 роботнича вӧлі лысьтӧны-старайтчӧны 82 мӧс, тані индӧм став уджыс вылӧ — мӧсъяссӧ старайтны, вердны да лысьтыны-керны — быд лысьтысьысьлӧн кутіс мунны 6 час да 30 минут. Мӧд картасьыс (тайӧ жӧ совхозас) 6 роботнича вӧлі старайтӧны-лысьтӧны 64 мӧс. Быд роботничалӧн ордйысигас та вылӧ кутіс мунны 5 час 48 минут.

Ӧти литр йӧв воддза картаас лысьтӧны минутӧн-джынйӧнӧн, мӧдас кык минутӧн.

Ыджыд пӧльза лои мӧс лысьтысьяс ордйысьӧмысь Раскулицы совхозын (Ленинград районын). Тані слабджык роботничаясыс сідзжӧ кутісны вӧтчыны бурджык уджалысьяс бӧрся.

Мӧс лысьтысьяс костын ордйысьӧм содтӧ йӧв вайӧмсӧ.

«Серп да мӧлӧт» коммунаын, Спасскӧй районын, быд 10 мӧс дінын вӧлі ӧти лысьтысьысь. Мӧс лысьтысьяс заводитчисны ордйысьны, кодлӧн мӧсъясыс унджык йӧв сетасны. Мӧсъясыс, шӧркодя арталӧмӧн, кутісны сетны 13 центнер йӧв. Матігӧгӧрса ӧтка крестьяналӧн мӧсъясыс 6 центнерысь унджык йӧв оз сетны.

Уна колхозын мунӧ ордйысьӧм медбур мӧс лысьтысь вылӧ. Татшӧм ордйысьӧмъяслӧн, либӧ кыдз шуласны, конкурсъяслӧн, татшӧм могъясыс: мед лысьтысьысьыс ачыс вӧлі сӧстӧм, сӧстӧма да ӧдйӧ лысьтысис, лысьтысян ногъясыс да йӧлыслӧн качествоыс бур вӧлі.

Татшӧм конкурсъяс отсалӧны аддзыны примернӧй мӧс лысьтысьясӧс. Мӧс лысьтысьяс зэв ёна колӧны колхозъясӧ да совхозъясӧ. Ӧд машинаӧн лысьтысьӧм ӧні он на быдлаын вермы лӧсьӧдны.

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

Fu-lab.ru